Dit artikel is eerder gepubliceerd in de zomer-editie 2013 van de DEMO en is geschreven in samenwerking met Sam Pauwels.

De mens kookt gaar in haar eigen sop, we verdrinken in een moeras van eigenbelang en superioriteitsgevoel. Wat redt onze planeet? Geen woorden maar daden.

De mens vernietigt zijn eigen bestaan. In de traditie van het Christendom staat de mens boven en buiten de natuur. De aarde is, zo dacht men immers, voor de mens geschapen. Doordat deze overtuiging zo hardnekkig is ingeprent zijn wij tot vandaag de dag (mentaal) nog steeds geen onderdeel van de ruimere natuur. Mensen handelen in het algemeen naar de gedachte dat zij vrijelijk over de natuur kunnen beschikken. Zo is een dier, juridisch gezien, nog steeds een zaak en niet te vergelijken met de mens.

De mens vindt zichzelf het belangrijkste wezen op aarde en denkt een vrijbrief te hebben om de natuur naar eigen inzicht te gebruiken. Ook in het hedendaagse rationalisme heeft men dit gedachtegoed uit het Christelijke “superioriteits” denken overgenomen. De mens beschikt over de ratio en is daarmee zogenaamd uniek in de natuur. Dieren zijn in dit wereldbeeld daarentegen “redeloze” wezens en ondergeschikt aan de mens. Niet levende dingen zoals grond, lucht en water zijn nog minder belangrijk! Grond, lucht en water krijgen pas relevantie indien zij zo ernstig vervuild zijn dat het menselijk bestaan wordt bedreigd. Het is echter voor duurzaamheid, voor het denken aan de natuur op de lange termijn, zeer wenselijk dat men een andere mentaliteit ontwikkelt jegens het milieu. De mens staat niet boven de natuur maar is er een onderdeel van.

Ondanks dat duurzaamheid de laatste jaren een hype is lijkt er nog lang geen breuk met het denken zoals historisch ontstaan in onder andere de joods/christelijke traditie. Het individu is nog onvoldoende doordrongen van het belang van duurzaam omgaan met de leefomgeving. Een andere belangrijke reden hiervan is het vooropstellen  van het eigenbelang. De mens heeft namelijk de neiging om primair vanuit eigenbelang te handelen. Hierdoor wordt duurzaam handelen moeilijker. De negatieve effecten voor de natuur van destructief handelen worden over het algemeen pas doorvolgende generaties gedragen. Op het moment dat mensen louter om zichzelf of misschien nog hun naaste omgeving bekommerd zijn, zullen zij minder snel geneigd zijn iets te doen of na te laten uit hoofde van het beperken van destructief handelen voor volgende generaties.

We zijn dus opgezadeld met een traditie waarin de mens zich boven de natuur plaatst en met eigenbelang dat duurzaam handelen in de weg staat. Op dit moment ontstaat gelukkig langzaam maar zeker de gedachte dat duurzaamheid van vitaal belang is om ook in de toekomst te overleven. Zijn wij niet in staat om tijdig een omschakeling te maken dan lopen wij het risico onze eigen leefomgeving te vernietigen. Onze drinkwatervoorziening wordt bedreigd en de smeltende poolkappen zijn al tijden stille getuigen van ons destructieve handelen. Deze gedachte heeft nog onvoldoende zijn weerslag gevonden op het gedrag van het individu. Duurzaamheid is toch al gauw iets voor de ‘ander’.

Duurzaamheid begint bij jezelf 

Wat we willen is een mentaliteitsverandering op micro-niveau. De vraag is hoe dit te bereiken. De manier waarop onze huidige samenleving is ingesteld noopt tot actie van het individu. Instituten en overkoepelende ideologieën hebben, beetje bij beetje, hun geloofwaardigheid verloren. Het vertrouwen in instituten als de kerk, staatsrechtelijke actoren en de media is tot een bedenkelijk niveau gedaald. Men vertrouwt minder in instituten en ideologieën, gedeelde waarden maken steeds meer plaats voor een gedeeld vertrouwen in de verantwoordelijkheid en competentie van het individu. Binnen instituten en ideologieën is sociale controle één van de belangrijkste middelen die worden ingezet voor een gedeeld moraal. Deze sociale controle kan een instrument tot het aanzetten van duurzaam handelen. Sociale controle is een middel tot normstelling en handhaving. Daarnaast kunnen mensen in een gemeenschap elkaar wijzen op het belang van duurzaam handelen.

Het is ontzettend belangrijk dat mensen zich individueel inzetten voor een omslag in het denken omtrent de mens en haar relatie tot de natuur. Iedereen zou zijn eigen bijdrage moeten leveren aan duurzaamheidsdenken. Duurzaamheid begint bij jezelf!

De mens kan niet bestaan zonder zijn omgeving en spijtig genoeg staat het voorbehoud van deze omgeving onder enorme druk. We zijn stukje bij beetje de aarde en dus ons eigen leefklimaat aan het vernietigen. Het is al noemenswaardig en zeer heugelijk dat er een beweging is opgestaan die duurzaamheid tot een belangrijke denktrant en deugd heeft verheven. De race is echter nog lang niet gelopen. We zitten nog steeds op een denkbeeldige troon, van anderen verwachtend dat zij de milieubrandjes blussen.