Bij veel Wob-verzoeken is het duidelijk dat de transparantie te wensen overlaat. Het werkt voor mensen die economisch gewin willen halen, maar het werk niet voor burgers die democratische controle op de staat willen uitoefenen.

Minister Plasterk weeg echter niet mee dat bij vele Wob-verzoeken de overheid niet tijdig en zorgvuldig reageert. Hiermee is het de overheid die de wettelijke bepalingen misbruikt. Zo krijgt de aanvrager de schuld van het stellen van een vraag met het doel transparantie, terwijl de overheid vaak niet tijdig reageert. Indien dit wel het geval zou zijn geweest, was een dwangsom niet aan de orde.

Het Ministerie van Defensie klaagt over de werkdruk die Wob-verzoeken met zich meebrengen. Maar het Britse Ministerie van Defensie had geen enkele moeite met het verwerken van 12.000 Wob-verzoeken. Verschil is dat 5000 britse ambtenaren een bachelorsgraad hebben in de Britse Wob, terwijl Nederland geen Wob-opleiding kent. Van de 93 landen met een Wob is Nederland een van de weinigen die niet zo’n opleiding kent.

Minister Plasterk heeft aangegeven de Wob te willen wijzigen. Wellicht is het niet noodzakelijk om de Wob in te perken maar volstaat het aanpassen van de ambtelijke organisatie. Hiertoe doen wij een aantal suggesties.

Om te voorkomen dat dubbele Wob-verzoeken worden ingediend, moeten alle gehonoreerde Wob-verzoeken online gepubliceerd worden. Dit geldt voor alle bestuurslagen, van Europa tot de gemeente. Het systeem kan ook omgedraaid. Het doel van de Wob is transparantie. Maak zodoende alle beschikbare informatie – privacy gevoelige informatie uitgezonderd – standaard inzichtelijk en openbaar. Een Wob-verzoek is dan niet meer noodzakelijk. Start daarnaast met het opleiden van Wob ambtenaren.

Bij het Wob misbruik waar Minister Plasterk op wijst is de juiste oplossing niet het beperken van de Wob maar het beperken van de Wet dwangsom. Zo zou een onafhankelijk rechter moeten kunnen toetsen wat de achterliggende reden is van het indienen van een dwangsom. Een verzoek naar het aantal kiezelsteentjes in een straat is naar onze mening een onredelijk verzoek. Een dwangsom is hier bij te late reactie buiten proportioneel.

De Minister suggereert te snel Wob-beperkende maatregelen te willen invoeren, terwijl er goede alternatieven bestaan en zwaarwegende argumenten zijn om de Wob te behouden. De Minister is tot op heden nog niet transparant is geweest over het misbruik. Zodoende kunnen wij niet weten of het misbruik, zoals Plasterk schetst, daadwerkelijk plaatsvindt.

Mocht zijn stellingname juist zijn, dan is een dergelijke vorm van misbruik natuurlijk onwenselijk. De Wob heeft dan weliswaar verbetering nodig, maar dat zit meer aan de kant van de ambtenarij dan van de burger. Wijzigingen die misbruik voorkomen mogen nooit het doel transparantie van bestuur inperken. Het doel transparantie heiligt de middelen. Kortom, misschien is het beter als Minister Plasterk eerst zorgt dat de Wob werkt alvorens deze in te perken!

Bas Wallage en  Jeroen Slobbe